Tại sao thế hệ trẻ bây giờ lại dễ trầm cảm hơn trước?

“Tại sao thế hệ trẻ bây giờ lại dễ trầm cảm, dễ bị các bệnh về tinh thần hơn ngày xưa?” Bạn có thể đã từng tự hỏi điều này hoặc thậm chí đã trải qua những giai đoạn khó khăn về mặt tinh thần. Hãy cùng nhà Z phân tích nguyên nhân và tìm đáp án cho câu hỏi này nhé!

Sự thay đổi của môi trường xã hội

Thế giới mà thế hệ trẻ đang lớn lên có nhiều điểm khác biệt so với thế hệ trước. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và mạng xã hội đã tạo ra một môi trường sống hoàn toàn mới, mang lại cả cơ hội và thách thức.

Mạng xã hội: Công cụ hai lưỡi

Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của giới trẻ. Tuy nhiên, việc tiếp xúc sớm và thường xuyên với mạng xã hội có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý. Khi scrolling qua những bức ảnh đẹp long lanh trên Instagram hay những video thành công rực rỡ trên TikTok, nhiều bạn trẻ không khỏi cảm thấy cuộc sống của mình thật nhạt nhẽo và kém cỏi. Sự so sánh này, dù vô thức hay cố ý, có thể dẫn đến cảm giác tự ti, lo âu và thậm chí là trầm cảm.

Một nghiên cứu của Đại học Pennsylvania đã chỉ ra rằng việc giảm thời gian sử dụng mạng xã hội có thể làm giảm đáng kể cảm giác cô đơn và trầm cảm. Nghiên cứu này theo dõi 143 sinh viên đại học trong 3 tuần, yêu cầu họ giới hạn việc sử dụng Facebook, Instagram và Snapchat xuống 10 phút mỗi ngày cho mỗi nền tảng. Kết quả cho thấy nhóm giảm sử dụng mạng xã hội có mức độ cô đơn và trầm cảm thấp hơn đáng kể so với nhóm sử dụng bình thường.

Ngoài ra, mạng xã hội cũng là nơi mà tin tức giả, nội dung độc hại và bắt nạt trực tuyến có thể dễ dàng lan truyền. Theo một báo cáo của UNICEF, cứ ba thanh thiếu niên thì có một người từng bị bắt nạt trực tuyến, và 70% thanh thiếu niên cho biết họ lo lắng về việc bị bắt nạt trực tuyến. Việc tiếp xúc thường xuyên với những nội dung này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý của giới trẻ, đặc biệt là những bạn đang trong giai đoạn hình thành nhân cách.

Thế giới VUCA và tác động đến tinh thần giới trẻ

Thế giới hiện đại thường được mô tả bằng thuật ngữ VUCA – Volatile (Biến động), Uncertain (Không chắc chắn), Complex (Phức tạp) và Ambiguous (Mơ hồ). Đặc điểm này của thế giới hiện đại tạo ra nhiều thách thức cho sức khỏe tinh thần của giới trẻ:

Volatile (Biến động): Thị trường việc làm và xu hướng công nghệ thay đổi nhanh chóng, khiến giới trẻ cảm thấy lo lắng về tương lai nghề nghiệp của mình. Ví dụ, một số ngành nghề truyền thống đang dần biến mất do tự động hóa, trong khi những công việc mới liên quan đến AI và dữ liệu lớn đang nổi lên.

Uncertain (Không chắc chắn): Các sự kiện toàn cầu như đại dịch COVID-19 hay biến đổi khí hậu tạo ra sự không chắc chắn về tương lai, gây lo lắng và stress cho giới trẻ. Theo một khảo sát của Deloitte năm 2021, 41% thế hệ Millennials và Gen Z cảm thấy lo lắng hoặc stress hầu hết thời gian.

Complex (Phức tạp): Thông tin quá tải và sự phức tạp của các vấn đề xã hội hiện đại có thể gây ra cảm giác choáng ngợp và bất lực cho giới trẻ. Ví dụ, việc phải đối mặt với những vấn đề phức tạp như bất bình đẳng xã hội hay biến đổi khí hậu có thể khiến nhiều bạn trẻ cảm thấy không biết bắt đầu từ đâu để tạo ra sự thay đổi.

Ambiguous (Mơ hồ): Sự mơ hồ trong định hướng cuộc sống và sự nghiệp có thể dẫn đến cảm giác lo âu và mất phương hướng. Nhiều bạn trẻ cảm thấy khó khăn trong việc đưa ra quyết định quan trọng về cuộc sống khi có quá nhiều lựa chọn và thông tin.

Áp lực học tập và việc làm

Trong xã hội hiện đại, áp lực thành công đè nặng lên vai thế hệ trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Khái niệm “áp lực học tập” không còn xa lạ với bất kỳ học sinh, sinh viên nào. Từ việc phải đạt điểm cao trong các kỳ thi quan trọng, giành học bổng danh giá, cho đến việc tích lũy thật nhiều kỹ năng và kinh nghiệm để cạnh tranh trong thị trường lao động khốc liệt, tất cả đều tạo ra một gánh nặng tâm lý không hề nhỏ.

Theo một nghiên cứu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), học sinh ở các nước phát triển dành trung bình 6,5 giờ mỗi ngày cho việc học tập và làm bài tập về nhà. Tại một số quốc gia châu Á như Hàn Quốc, con số này thậm chí còn cao hơn, lên đến 8-10 giờ mỗi ngày. Áp lực học tập này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn cả sức khỏe thể chất của học sinh. Một khảo sát tại Hàn Quốc cho thấy 87% học sinh trung học phổ thông ngủ ít hơn 6 giờ mỗi đêm do áp lực học tập.

Chưa kể, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động và thị trường việc làm ngày càng cạnh tranh, nhiều bạn trẻ cảm thấy lo lắng về tương lai nghề nghiệp của mình. Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên toàn cầu là 13,6% vào năm 2020, cao hơn gấp 3 lần so với tỷ lệ thất nghiệp ở người trưởng thành. Nỗi sợ thất nghiệp, không đáp ứng được kỳ vọng của gia đình và xã hội có thể dẫn đến stress mãn tính và các rối loạn tâm lý khác.

Sự thay đổi trong cấu trúc gia đình và phong cách nuôi dạy con

Cấu trúc gia đình và phương pháp nuôi dạy con cái cũng đã có nhiều thay đổi so với thế hệ trước. Nhiều bậc cha mẹ, với mong muốn bù đắp cho những thiếu thốn mà họ đã trải qua trong quá khứ, có xu hướng chiều chuộng con cái quá mức. Điều này, mặc dù xuất phát từ tình yêu thương, nhưng lại có thể vô tình tạo ra một thế hệ trẻ thiếu kỹ năng đối mặt với khó khăn và dễ bị tổn thương trước những thách thức của cuộc sống.

Hiện tượng “helicopter parenting” – những bậc phụ huynh luôn can thiệp quá mức vào cuộc sống của con cái – đã trở nên phổ biến trong những năm gần đây. Một nghiên cứu từ Đại học Minnesota đã chỉ ra rằng những đứa trẻ được nuôi dưỡng bởi “helicopter parenting” có xu hướng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc điều chỉnh cảm xúc, kiểm soát hành vi và đối mặt với thất bại khi trưởng thành.

Bên cạnh đó, sự gia tăng của các gia đình đơn thân hoặc cha mẹ ly hôn cũng có thể gây ra những tổn thương tâm lý cho trẻ, ảnh hưởng đến sự phát triển cảm xúc và khả năng xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong tương lai. Theo số liệu từ Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ, tỷ lệ gia đình đơn thân đã tăng từ 9% vào năm 1960 lên 23% vào năm 2020.

Nghiên cứu khác từ Đại học Uppsala, Thụy Điển, cho thấy trẻ em sống trong gia đình đơn thân có nguy cơ mắc các vấn đề về tinh thần cao hơn 2,5 lần so với trẻ em sống cùng cả cha lẫn mẹ.

Áp lực từ kỳ vọng của xã hội

Xã hội hiện đại đặt ra rất nhiều kỳ vọng đối với thế hệ trẻ. Từ việc phải thành công trong sự nghiệp, có một cuộc sống ổn định về tài chính, cho đến việc duy trì một hình ảnh hoàn hảo trên mạng xã hội – tất cả đều tạo ra một áp lực vô hình nhưng không kém phần nặng nề.

Khái niệm “áp lực thế hệ” xuất hiện khi mà thế hệ trẻ không chỉ phải gánh vác trách nhiệm của bản thân mà còn phải đáp ứng kỳ vọng của cha mẹ, gia đình và xã hội. Nhiều bạn trẻ cảm thấy mình phải thành công hơn, giàu có hơn, hạnh phúc hơn thế hệ trước – một áp lực có thể dẫn đến stress và lo âu mãn tính.

Theo một khảo sát của Deloitte năm 2020, 44% thế hệ Millennials và 48% thế hệ Z cảm thấy căng thẳng hầu hết thời gian. Họ lo lắng về tài chính cá nhân, triển vọng nghề nghiệp và tác động của biến đổi khí hậu đến tương lai của họ. Đáng chú ý, 48% Gen Z và 44% Millennials nói rằng họ cảm thấy căng thẳng vì phải đáp ứng kỳ vọng của gia đình và xã hội.

Ở Việt Nam, trong một bài viết của Bộ Y Tế có đưa tin, Việt Nam có khoảng 14 triệu người rối loạn tâm thần nhưng chỉ có 143 nhà tâm lý lâm sàng và tâm lý trị liệu. Tuy nhiên dịch vụ tâm lý lâm sàng chưa phải là dịch vụ chính thức được bảo hiểm y tế chi trả.

Áp lực này còn được phản ánh qua hiện tượng “Fear of Missing Out” (FOMO) – nỗi sợ bỏ lỡ – phổ biến trong giới trẻ. Một nghiên cứu từ Đại học Essex cho thấy 70% người trưởng thành ở độ tuổi từ 18-33 trải qua FOMO. Hiện tượng này thúc đẩy việc sử dụng mạng xã hội quá mức, tạo ra một vòng luẩn quẩn của so sánh và tự ti.

Sự thay đổi trong nhận thức về sức khỏe tinh thần

Một điểm đáng chú ý là sự gia tăng trong số liệu thống kê về các vấn đề tâm lý ở giới trẻ có thể một phần do nhận thức về sức khỏe tinh thần đã được cải thiện. Thế hệ trước có thể cũng đã trải qua những vấn đề tương tự, nhưng do thiếu hiểu biết hoặc kỳ thị xã hội, họ không nhận ra hoặc không dám chia sẻ về những khó khăn tâm lý của mình.

Ngày nay, với sự phát triển của tâm lý học và sự cởi mở hơn trong xã hội về các vấn đề sức khỏe tinh thần, nhiều bạn trẻ đã can đảm hơn trong việc thừa nhận và tìm kiếm sự giúp đỡ cho các vấn đề tâm lý của mình. Điều này, mặc dù làm tăng số liệu thống kê, nhưng thực chất là một bước tiến tích cực trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần cho cộng đồng.

Theo một báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ trầm cảm và lo âu trên toàn cầu đã tăng 25% trong năm đầu tiên của đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, cùng với đó, nhận thức về tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần cũng tăng lên đáng kể. Một khảo sát của Kaiser Family Foundation cho thấy 53% người trưởng thành ở Mỹ cho biết stress và lo lắng liên quan đến đại dịch đã ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của họ.

Tác động của công nghệ và thế giới số

Trong khi công nghệ mang lại nhiều tiện ích, nó cũng tạo ra những thách thức mới đối với sức khỏe tinh thần của giới trẻ. Sự phụ thuộc vào thiết bị điện tử và internet không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ mà còn tác động đến khả năng tập trung và tương tác xã hội trực tiếp.

Một nghiên cứu từ Đại học San Diego State University cho thấy thanh thiếu niên dành nhiều thời gian trước màn hình có nguy cơ trầm cảm cao hơn 33% so với những người ít sử dụng thiết bị điện tử. Hiện tượng “phân tâm số” (digital distraction) cũng ngày càng phổ biến, với 43% Gen Z cho biết họ cảm thấy bị phân tâm bởi điện thoại di động khi làm việc.

Ngoài ra, sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa cũng tạo ra lo lắng về tương lai việc làm. Một báo cáo của McKinsey Global Institute dự đoán rằng đến năm 2030, khoảng 375 triệu lao động (14% lực lượng lao động toàn cầu) có thể cần phải chuyển đổi nghề nghiệp do tự động hóa. Điều này tạo ra áp lực lớn cho thế hệ trẻ trong việc liên tục cập nhật kỹ năng và thích nghi với những thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động.

Biến đổi khí hậu và lo lắng về tương lai

Một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến tinh thần của giới trẻ là mối quan tâm ngày càng tăng về biến đổi khí hậu và tương lai của hành tinh. Thuật ngữ “lo lắng về khí hậu” (climate anxiety) đã trở nên phổ biến trong những năm gần đây.

Một cuộc khảo sát toàn cầu về 10.000 thanh niên và trẻ em (16-25 tuổi) từ 10 quốc gia, được công bố trên tạp chí The Lancet, cho thấy:

• 59% thanh niên rất hoặc cực kỳ lo lắng về biến đổi khí hậu
• 84% ít nhất là khá lo lắng
• 45% nói rằng lo lắng về khí hậu ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của họ

Những lo ngại này không chỉ tạo ra stress và lo âu mà còn có thể dẫn đến cảm giác bất lực và tuyệt vọng về tương lai, đặc biệt khi các bạn trẻ cảm thấy không đủ khả năng tạo ra sự thay đổi đáng kể.

Xây dựng một thế hệ trẻ khỏe mạnh về tinh thần

Nhận diện vấn đề là bước đầu tiên để tìm ra giải pháp. Để giúp thế hệ trẻ vượt qua những thách thức tâm lý, chúng ta cần một cách tiếp cận tổng thể, bao gồm:

Giáo dục về sức khỏe tinh thần: Cần đưa kiến thức về sức khỏe tinh thần vào chương trình giáo dục từ sớm, giúp giới trẻ hiểu và quản lý cảm xúc của mình tốt hơn. Ví dụ, chương trình “MindMatters” ở Úc đã được triển khai trong các trường học, cung cấp công cụ và nguồn lực để hỗ trợ sức khỏe tinh thần của học sinh.

Xây dựng môi trường hỗ trợ: Gia đình, nhà trường và cộng đồng cần tạo ra một môi trường an toàn, nơi giới trẻ cảm thấy được lắng nghe và hỗ trợ. Chương trình “Big Brothers Big Sisters” ở Mỹ là một ví dụ tốt về việc tạo ra mạng lưới hỗ trợ cho thanh thiếu niên thông qua việc kết nối họ với những người cố vấn.

Phát triển kỹ năng sống: Trang bị cho giới trẻ những kỹ năng cần thiết như quản lý stress, giải quyết vấn đề, và xây dựng mối quan hệ lành mạnh. Các chương trình như “Life Skills Training” đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm lo âu và trầm cảm ở thanh thiếu niên.

Sử dụng công nghệ một cách có ý thức: Giáo dục giới trẻ về cách sử dụng mạng xã hội và công nghệ một cách lành mạnh, tránh so sánh bản thân với người khác và nhận biết nội dung độc hại. Ví dụ, chiến dịch #StatusOfMind của Royal Society for Public Health ở Anh đã nâng cao nhận thức về tác động của mạng xã hội đối với sức khỏe tinh thần.

Tạo cơ hội tiếp cận dịch vụ tâm lý: Đảm bảo rằng các dịch vụ tư vấn và hỗ trợ tâm lý được cung cấp rộng rãi và dễ tiếp cận cho giới trẻ. Các ứng dụng di động như Headspace và Calm đã giúp đưa các kỹ thuật thiền và chánh niệm đến gần hơn với giới trẻ.

Khuyến khích hoạt động thể chất và kết nối với thiên nhiên: Nghiên cứu cho thấy hoạt động thể chất và tiếp xúc với thiên nhiên có tác động tích cực đến sức khỏe tinh thần. Các chương trình như “Park Rx America” khuyến khích bác sĩ “kê đơn” thời gian ở ngoài trời cho bệnh nhân.

Thúc đẩy tính bền vững và hành động vì khí hậu: Tạo cơ hội cho giới trẻ tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu có thể giúp giảm lo lắng về tương lai và tăng cảm giác có thể kiểm soát được.